کمی در خصوص مشجری

متن زیر سالها پیش توسط استاد ارجمند جناب آقای مهدی ابراهیمی انارکی تهیه و در کتاب ایشان بنام « انارک » چاپ گردید است:

رباط مشجری

 « رباط مشجری» بنایی است آجری و زیبا محصور در میان درختان تناور و همیشه سبز کوره گز که سال هاست تشنگی را جز آب باران، آن هم درپاییز و زمستان رفع نکرده اند ولی همچنان پا برجا به زندگی خود ادامه می دهند. از انبوه تنه های خشکیده و ستبر این درختان که در گوشه و کنار زمین های بایر افتاده است، میتوان به سرنوشت تأسف باری که در انتظار بقیه درختان نیز هست پی برد. سراسر رباط مشجری، بر زمینی هموار، در جوار سه آب انبار شیرین، بر لبه ی ریگ زار روان منطقه ی مشجری واقع شده است. دو فرسخ بعد از مشجری، « ریگ دربندو» که حوضی نیز دارد آغازمی شود . در ده کیلومتری ریگستان اخیر، حوض « حاج عوض محمد» ساخته شده است از آن پس جاده ، منشعب شده  یا از« چوپانان» یا از« عباس آباد» سر در می آورند. عبور پست با قاطر و شتر در گذشته و تردد کاروان ها قبل از آمدن پست، از مشجری بوده است. بعد از بارانداز« محمد حسین- خانی» در کنار کوه « پیتار» کاروان ها در مشجری اطراق می کردند^(۱) .

فراهم نبودن امکانات برای کاروانیان و گرمای طاقت فرسای هوا در تابستان مشجری، سبب شد تا نیک مردی از خطه ی انارک، به نام «حاج مهدی رفیعی انارکی» زاده ی روستای سبزر، کمر همت بر بندد و ازمال موجود خود، این رباط را احداث نماید و آن کند که سر انجام توبره ی تهی خویش را بر دوش افکنده؛ روانه ی شاهرود گردد اما همچنان از عمل پسندیده ی خویش خوشنود باشد و در جواب تاجری از اهالی نایین که رباط را از او به قیمت مطابه می کند بگوید « ما بهشت را نمی فروشیم».

مشخصات رباط

درازای رباط، ۳۵ متر و پهنایش ۳۰ متر است با نمایی از آجر، در ضلع جنوبی و سنگ، در ضلع جنوبی و سنگ،در جوانب دیگر     در طرفین در ورودی رباط، شیش ایوان به چشم می خورد که طول قاعده ی هر یک ۳۰/۳ متر و عرض آن ۸۰/۱ متر است. ار تفاع هر ایون از رأس ۲۰/۳ متر محاسبه شده است. از سینه ی دیوار هر ایوان، با یک عقب نشینی کتیبه ای را به ابعاد ۹۰×۲۰۰ سانتی متر به عمل آورده اند که بر زیبایی ایوان می افزاید. بر دیوارهای جانبی هر ایوان، دو طاقچه با ابعاد ۹۵ ساتی متر وجود دارد. به لحاظ رعایت اصول معماری و استحکام بنا، دو دیوار منها الیه غربی و شرقی رباط، فاقد این پدیده اند. از ۵ متر بلندی نمای بیرونی، ۴ متر آجر و بقیه از سنگ است. در طول ۳۵ متر نمای سنگی رباط، ۲۲ اخیه تعبیه شده است، که با محاسبه دیگر مال بندها در داخل و خارج بنا، اهمیت آن و کثرت ستوران بارکش را، نشان می دهد. دو ناودان سنگی بر دو ستون مجاور در ورودی، آب باران را به بیرون سرازیر می کند.

 جایگاه ورود

در آستانه ی در ورودی رباط مشجری، دو سکو به ارتفاع ۱ متر و طول ۸۰/۱ متر بنا گردیده است که به درگاه هلالی شکل رباط ختم می شوند. از این در با پهنای ۳۰/۲ متر، شتران با سهولت با بار عبور کرده، وارد رباط می شدند. عرض ستون های طرفین رباط، ۸۰ ساتی متر است که همانند دیگر قسمت های بنا، در نهایت استحکام و زیبایی، از آجر ساخته شده است. ضخامت ملاط به کار برده شده ۵/۲ تا ۳ سانتی متر، ستبری هر آجر ، ۵ سانتی متر و طول هر یک از اضلاع آن ۲۳ سانتیمتر است.

بر دروازه ی رباط و آستانه اتاق ها، در و یا وسیله ای که مانع ورود باشد، وجود ندارد و این بدان معناست که عام و خاص، در هر ساعتی از شبانه روز به هیچ مانعی به رباط وارد می شدند و عرق تن خسته را در سایه ی ایوان ها، می خشگانیدند. پس از ورود به رباط، دو سکو، در طرفین درگاه، جلب نظر می کنند که هر یک به اتاقی به ابعاد ۵/۲ ×۳ متر ختم می شود. هر دو سکو، بنا بر احتیاج، در هر جانب طاقچه ای دارد. دو راه پله برای صعود به پشت بام، در دو زاویه ی شمالی سکوها تعبیه شده است که هر یک ۱۰ پله دارد. طاق درگاه راه پله، هلالی شکل، پهنایش ۶۵ سانتی متر و ارتفاع آن ۱۷۰ سانتی متر است.

دو پلکان دیگر با اوصاف ذکر شده در دو زاویه ی شمالی داخل رباط، به چشم می خورد. سه متر پس از درگاه رباط، راهرویی است با طول ۵/۹ و عرض۵/۴ متر که به فضای داخل رباط باز می شود. و در طرفینش دو سکو ساخته شده است که هر یک بر دیوار، طاقچه دارند.

حجره ها   

جانب شرقی و غربی رباط، هر کدام پنج حجره و سمت شمال و جنوب، هر یک دو حجره به ابعاد ۵/۲×۳ متر دارد. هر حجره ایوانی به طول ۰۵/۳ متر و عرض ۴/۱ متر دارد که بر دیوار سمت چپ آن ها به جز حجره ی اول دو فرورفتگی طاقچه مانند با طول ۷۵ سانتی متر و ارتفاع ۶۰ سانتی متر به چشم می خورد . فرو رفتگی طاقچه ی تحتانی ۱۰ سانتیمتر از فوقانی بیشتر است  به ۴۵ سانتیمتر می رسد و این به لحاظ داشتن دودکشی است که به پشت بام راه دارد و محل پختن غذا و دم کردن چای کاروانیان بوده است. از نکات جالب و قابل ذکر داخل رباط، این که تعداد ۳۰ اخیه در ارتفاع ۵۰ سانتی متری از سطح زمین برای بستن ستوران ساخته اند که تا به حال سالم مانده است .

اصطبل ها

در هر یک از چهار گوشه ی کاروانسرا اصطبلی است که هنوز کاردهی دارد. طول اصطبل های جنوبی ۸۰/۷ متر و تعداد مالبندهای موجود در آن ۱۳ عدد است . چهار قوس از چهارجانب بر ستون وسط آنها فرود می آید و چهار سقف گنبدی گرد پوش را تشکیل می دهد . دو اصطبل شمالی، هر یک به طول ۸۰/۷ و عرض ۴ متر فاقد ستون است سقف اصطبل ها ضربی و تعداد قوس های موجود در هر یک به ۳ عدد می رسد. دهانه ی در ورودی اصطبل ها ۴/۱ متر پهنا و ارتفاعشان به گونه ای است که شتر به راحتی از میان آن عبور می کند.

بالاخانه ی رباط

بر سر در ورودی رباط، اتاقی ساخته شده است که از چهار جانب، درگاه و دریچه دارد و مورد استفاه اش تنها در فصول گرماست. سمت جنوب بالاخانه، به ایوانی ختم می شود که مشابه دیگر ایوان های رباط است. افسوس که در اثربی- توجهی، قسمت هایی از مصالح آن فرو ریخته و زمینه را برای سرعت بخشیدن به ویرانی بقیه ی بنا، فراهم آورده است.

پلکان بالاخانه، رو به مشرق، و در ورودی آن، رو به شمال است. سطوح داخلی بالاخانه، گچ کاری شده و از نور کافی برخوردار است.

سنگ نبشه رباط

بر سنگ نبشته ای از مرمر سبز، به ابعاد ۳۰×۶۵ سانتی متر بر سینه ی دیوار ایوان روبروی در ورودی، این ابیات به چشم می خورد.

عاقـلان دیـدند دنـیا نـیست ّبـنگاه خـلود

                                            یـاری انـدر وی نـورزیدند سـودای ثـابت  

لیک از این دیر دو در هر کس به تلخی در گذشت

                                           نام نـیکش زنده ماند لاجـرم بعد از ممات

همچو حاجی مهدی^(۱) [۱]آن مرد خدا کز فرط خیر

                                  زیـن بـنای نـیک پی گـردید اهل التـفات

خامه اقبال[۲]در تـاریخ اتـمامش نـوشت

                                ماند از مـهدی بـه دنیـا بـاقیات الصـالحات

واقف حاجی مهدی ولد آقا محمد رفیع انارکی  ۱۳۰۷^(۳)هـ ق

رباط، بنایی است محکم و استوار که اطرافش را شن روان محاصره کرده است. با آنکه هیچگونه کاستی ندارد به دلیل بعد مسافت و کنار بودن از راه، برای همه حتی انارکی ها نیز، ناشناخته مانده است.                                                                                       

پشت بام رباط:

از جمله کارهای اصولی و اساسی که بانی خیر رباط برای حفظ و نگهداری آن ، انجام داده شده است آجر فرش کامل پشت بام آن است.

آجر فرش یاد شده بر فراز سقف گنبدی شکل دو اصطبل جنوبی به صورت مدور و در بقیه سطوح صاف است. در یکی دو نقطه آن، آثار تعرض افراد ناآگاه و مخرب دیده می شود. که اگر ادامه یابد روند نابودی این بنای شکیل

[۱] ابیات زیر در رابطه با معرفی رباط مشجری و بانی آن از کتاب ((ای نارسینه)) انتخاب شه است.

[۲] مراد، میرزا آقا اقبال فرزند سیدحبیب الله جندقی است.